Dünyanın en tanınan ve sevilen zoolog ve primatologlarından biri olan Dr. Jane Goodall’ı ve Gombe Stream National Park'daki çalışmalarını biliyorsunuzdur ancak Dr. Goodall'ı bir engelle ilişkilendiremezsiniz. Jane Goodal ‘prosopagnozi’ olarak adlandırılan hastalığa sahip.
Prosopagnozi, kişinin beyninde yüzleri tanımakla görevli olan bölgenin gelişmediği veya sonradan bir hasara maruz kaldığı nörolojik bir bozukluktur. Prosopagnozi terimi, Yunanca’da “yüz” ve “bilgi eksikliği” anlamına gelen “prosopo” ve “agnosia” sözcüklerinden türemiştir. Ayrıca kelime anlamı olarak “yüz körlüğü” şeklinde ifade edilebilir. Prozopagnozi, sağırlık gibi bir engellilikle aynı derecede zorluk teşkil etmeyebilir. Ancak, birinin başkalarıyla nasıl etkileşime girdiğini etkiler. Bu tür sosyal etkileşimler, işyerinde çok önemli olabilir.
Dr. Goodall'ı bir röportajda ya da televizyonda izlerseniz, prosopagnozisi olduğunu asla fark edemezsiniz. Zaten, Dr. Goodall yetişkinliğe kadar yüzleri tanımlamakta sıkıntısı olduğunu fark etmemiş gibi görünüyor. Fark ettiğinde ise prosopagnozi ile ilgilenen nörolog Oliver Sacks ile iletişime geçti.
Yüz körlüğü üzerine bir denemede Sacks, Dr.Goodall'ın yüz körlüğünü; "Sorunları, insanları olduğu kadar şempanzeleri de tanımaya kadar uzanıyor." diye yazıyor. Bu nedenle, Jane Goodall, şempanzeleri genellikle yüzlerinden ayırt edemediğini söylüyor. Belirli bir şempanzeyi iyi tanıdığında, zorluk yaşamayı bırakır; benzer şekilde ailesi ve arkadaşlarını tanımak ile ilgili de bir sorunu olmadığını belirtiyor. Ortalama yüze sahip olan insanlarla ilgili probleminin büyük olduğunu ve ayırt edebilmek için leke ya da başka bir şey aradığını dile getiren Dr. Goodall, bu durumu anlatırken ‘’ Bunu çok utanç verici buluyorum! Birisiyle bütün gün olabilirim ve ertesi gün onu tanımayabilirim.’’ diyor.
Goodall, Reason for Hope: Spiritual Journey kitabında "Seyahatlerim sırasında insanlarla tanışmaktan aldığım zevki azaltan bir şey var" diye belirtiyor. "Prosopagnozi adı verilen utanç verici, tuhaf bir şekilde alçakgönüllü nörolojik bir durumdan muzdaribim, bu da yüz tanımada sorun yaşadığım anlamına geliyor. Bunun zihinsel tembellikten kaynaklandığını düşünürdüm ve umutsuzca tanıştığım insanların yüzlerini ezberlemeye çalıştım. Böylece, ertesi gün onları görürsem, tanıyacaktım. "
Prosopagnozi olan biri için her yüz, kişinin her gün gördüğü ve etkileşim kurduğu biri olsa bile, yeni bir yüz veya bir yabancının yüzü gibi görünebilir. Aşırı durumlarda, prosopagnozili bir kişi aile üyelerini tanımayabilir. Sosyal ortamlarda ve işyerinde, yüz körlüğü garip senaryolar yaratabilir ve beklenmedik sorunlara neden olabilir. Çünkü bireyler tanımaları gereken kişileri tanıyamazlar. Prozopagnozisi olan biri için, birini tanımakla birlikte gelen sosyal ipuçları ve etkileşim kalıpları, merhaba demek veya birine adıyla hitap etmek gibi, genellikle göz ardı edilir.
Dr. Goodall, yüz körlüğünü telafi etmek için, hiç tanışmadığı biri olsa bile, herkesi tanıyormuş gibi davrandığını söylüyor ve "Bu garip durumlara yol açar, ancak diğer yoldan daha kötü değildir" diye ekliyor. Yüz-körlüğü olan bazı insanlar, yüzleri tanımak ve hatırlamak imkansız olsa bile, insanları hatırlamaya yardımcı olacak geçici çözümler veya stratejiler öğrenebilirler. Ne yazık ki, bu stratejiler her durumda veya prosopagnozisi olan herkes için işe yaramıyor.
Prosopagnozinin nüfusun %2-2,5'ini etkilediği bildirilmektedir. Ayrıca 50 Amerikalıdan 1'inin bir dereceye kadar yüz körlüğüne sahip olduğu ve yüz özelliklerine göre birinin kimliğini belirlemekte veya hatırlamakta güçlük çektiği tahmin edilmektedir. Prosopagnozi hakkındaki çoğu bilgimiz gözleme dayanıyor. Araştırmalar ise ikinci planda kalıyor. Hayat kalitesini oldukça düşüren bir durum hakkında daha fazla araştırma oldukça prosopagnozili bireylerin yaşam kalitesini arttırmaya yönelik çalışmalar hız kazanabilir.
Sizde de prosopagnozi olup olmadığını anlamak için test edebilirsiniz: https://facememory.psy.uwa.edu.au/
Elif Gürses
Kaynakça
https://www.sciencebuddies.org/blog/stem-is-for-everyone-jane-goodall
https://tr.wikipedia.org/wiki/Prosopagnozi
https://www.youtube.com/watch?v=vwCrxomPbtY